العمدة فی صناعة الشعر و نقده (کتاب)«العمدة فی صناعة الشعر و نقده»، به زبان عربی، در قرن پنجم هجری، توسط ابو علی، حسن بن رشیق قیروانی، در فن شعر و بررسی آن تالیف گردیده است. [۱]
العمدة فی صناعة الشعر و نقده، ابو علی قیروانی، ج۱، ص۱.
۱ - نسخه شناسیاین کتاب، در نسخه‌های مختلف به نام‌های دیگری از قبیل «العمدة فی صناعة الشعر»، «العمدة فی صنعة الشعر»، «لعمدة فی صناعة الشعر و نقده و عیوبه»، «العمدة فی معرفة صناعة الشعر و نقده و عیوبه»، «العمدة»، «العمدة فی محاسن الشعر و آدابه»، «العمدة فی محاسن الشعر و آدابه و صناعته»، «العمدة فی محاسن الشعر و آدابه و نقده» و «العمدة فی صناعة الشعر و نقده» نیز آمده است. ۲ - انگیزه تألیفوی، در واقع با انگیزه دادن نظامی به شعر و تبیین جایگاه آن، اقدام به تالیف کتاب حاضر نموده است. ۳ - ساختارکتاب، در دو جزء تدوین شده است. جزء اول، مشتمل بر یک مقدمه و پنجاه باب و جزء دوم، دارای حدود ۵۸ باب است. ۴ - گزارش محتوامؤلف، در مقدمه، ضمن بیان اهمیت و جایگاه شعر با ذکر روایتی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و سخنی از عمر، از شیوه برخورد مردم با شعر اظهار نارضایتی می‌کند و می‌گوید: «وجدت الناس مختلفین فیه، متخلفین عن کثیر منه، یقدمون و یؤخرون و یقلون و یکثرون، قد بوبوه ابوابا مبهمة و لقبوه القابا متهمة و کل واحد منهم قد ضرب فی جهة و انتحل مذهبا هو فیه امام نفسه و شاهد دعواه فجمعت احسن ما قاله کل واحد منهم فی کتابه لیکون العمدة فی محاسن الشعر و آدابه ان شاء الله...». ۵ - مباحث ابوابباب اول کتاب، در فضل شعر می‌باشد. مؤلف، در این باب، نخست، عرب را افضل امم و حکمتش را افضل حکمت‌ها می‌داند و سپس کلام وی را به دو قسم نظم و نثر تقسیم می‌کند و هر کدام را دارای سه طبقه خوب، متوسط و ضعیف می‌داند. [۲]
العمدة فی صناعة الشعر و نقده، ابو علی قیروانی، ج۱، ص۹.
در ادامه، از برتری نظم بر نثر، وجه تسمیه شعر، ادله کسانی که نثر را بر نظم ترجیح داده‌اند و پاسخ آنها و... سخن گفته است. باب دوم، در رد کسانی است که شعر را ناپسند شمرده‌اند. مؤلف، در این باره، به سخنانی از نبی مکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و دیگر بزرگان متمسک می‌شود. [۳]
العمدة فی صناعة الشعر و نقده، ابو علی قیروانی، ج۱، ص۲۲.
۶ - سایر مباحثاشعار خلفاء و قضاة و فقهاء؛ کسانی که شعر ، قدر آنها را بالا برده یا پایین آورده؛ کسانی که شعر، باعث حکم شدن به سود آنها یا به ضرر آنها گردیده است؛ شفاعت‌ها و واسطه گری‌های شعرا برای فرزندان و نزدیکان خویش؛ حمایت شدن قبایل با شعرایشان؛ سود و زیان‌های شعر؛ کاسبی کردن با شعر و خودداری از آن؛ شعرای مشهور؛ تعریف شعر و ارکان آن؛ اوزان شعر؛ قافیه؛ تصریع و تقفیه؛ رجز و قصید؛ قطع و طوال؛ بدیهه و ارتجال؛ ادب شاعر؛ مقاطع و مطالع؛ مبدا و خروج و نهایت؛ بلاغت؛ ایجاز؛ بیان؛ نظم؛ مخترع و بدیع؛ مجاز؛ استعاره؛ تمثیل؛ مثل سائر؛ تشبیه؛ اشاره؛ تتبیع؛ تجنیس؛ تردید؛ تصدیر؛ مطابقه؛ مقابله؛ تقسیم؛ تسهیم؛ تفسیر؛ استطراد؛ تفریع؛ التفات؛ استثناء؛ تتمیم؛ مبالغه؛ ایغال؛ غلو؛ تشکک؛ استدعاء؛ تکرار؛ اطراد؛ تضمین و اجازه؛ اتساع؛ اشتراک؛ تغایر؛ اغراض و صنوف شعر؛ نسیب؛ مدیح؛ افتخار؛ رثاء؛ اقتضاء و استنجاز؛ عتاب؛ وعید و انذار؛ هجاء؛ اعتذار و... ۷ - وضعیت کتابده فهرست در پایان جلد دوم کتاب آمده است که عبارتند از: ۱. فهرست آیات قرآن کریم؛ ۲. فهرست احادیث شریفه؛ ۳. فهرست امثال؛ ۴. فهرست اقوال؛ ۵. فهرست اشعار؛ ۶. فهرست انصاف ابیات؛ ۷. فهرست اعلام و قبایل و مانند آن؛ ۸. فهرست اماکن و ایام عرب؛ ۹. فهرست مصادر و مراجع؛ ۱۰. فهرست موضوعات. ۸ - پانویس
۹ - منبعنرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). رده‌های این صفحه : کتاب شناسی
|